Στη σωφρονιστική αποικία

Περιγραφή

Ένας απείθαρχος στρατιώτης καταδικάζεται σε θάνατο. Την απόφαση θα εκτελέσει ένα “ιδιόρρυθμο” μηχάνημα εγγράφοντας με αιχμηρές ακίδες πάνω στο γυμνό του σώμα το παράπτωμά του. Βαρύνοντα ρόλο παίζουν δύο πρόσωπα: ο αξιωματικός, που ενδιαφέρεται μόνο για την καλή λειτουργία της μηχανής, και ο ερευνητής-ταξιδιώτης, που, αν και εκφράζει την αντίθεσή του, παραμένει ουσιαστικά αμέτοχος και φροντίζει να αποδράσει τάχιστα από τον ζοφερό τόπο.

Το κορυφαίο όσο και αινιγματικό αυτό κείμενο έχει προκαλέσει πλήθος ερμηνείες. Είτε ερμηνευθεί ως αλληγορία για τις εκτρωματικές πλευρές των κοινωνιών εκτός νόμου είτε ως κριτική της βαρβαρότητας στην οποία οδηγεί η λατρεία της τεχνολογίας είτε αναγνωσθεί στο στενότερο ιστορικό πλαίσιο της εποχής που γράφτηκε (1914), η Σωφρονιστική αποικία θέτει ένα ζήτημα ηθικής φύσεως. Δεν είναι μόνο οι δράστες υπεύθυνοι για την τέλεση του εγκλήματος· συνυπεύθυνοι είναι και οι αδρανείς, όσοι ολιγώρησαν και δεν παρεμπόδισαν την επικράτηση του κακού. Γραμμένο με τη διαύγεια ενός εφιαλτικού ονείρου, το κείμενο του Κάφκα προαναγγέλλει με θαυμαστή διορατικότητα όσα ακολούθησαν λίγο αργότερα στην καρδιά της Ευρώπης.

“Ο ταξιδιώτης είναι το κεντρικό πρόσωπο τούτου του διηγήματος και μαζί με αυτόν ο μέσος Ευρωπαίος, ο αναγνώστης δηλαδή. Αυτός ο Ευρωπαίος θα έρθει αντιμέτωπος με πρακτικές που εφαρμόζονται από Ευρωπαίους, έστω και σε μακρινούς τόπους, τις οποίες προσλαμβάνει ως εξόχως άδικες και απάνθρωπες, και οι οποίες ταυτόχρονα οδηγούν την αντίληψή του περί ανθρωπισμού στα όριά της. Τίθεται σε δοκιμασία ο ανθρωπισμός του ως συμβατική συμπεριφορά, η οποία λειτουργεί μεν ανάμεσα σε καλλιεργημένους ανθρώπους γύρω από ένα τραπέζι τσαγιού, όμως έξω από αυτούς τους πολιτισμένους κύκλους ακυρώνεται. Στη σωφρονιστική αποικία προσκρούει πάνω στα όρια του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ο οποίος, στα όρια αυτά μάλλον παρά στον πυρήνα του, αποδεικνύεται εξαιρετικά εύθραυστος. Ο ταξιδιώτης θα δραπετεύσει από αυτό το βίωμα”.
H.D. ZIMMERMANN, “Οι δράστες και οι αδρανείς”, σ. 105.

“Μη ρωτάτε για το νόημα της ιστορίας. Δεν υπάρχει νόημα. […] Ίσως αυτό το βιβλίο να μην ανήκει στην εποχή του […]. Είναι εντελώς αδιανόητο”.
K. TUCHOLSKY, σ. 129.