Η πολυθεΐα των αξιών στην πανδημία

Description

Μπορεί άραγε μια επιστήμη να υπαγορεύσει στους ανθρώπους ποιος είναι ο ορθός τρόπος να οργανώσουν τη ζωή τους; Μπορεί ένας ενιαίος και πανανθρώπινος Ορθός Λόγος να μας υποδείξει τι είναι ηθικά και πολιτικά σωστό και τι λάθος; Ο Max Weber θεωρούσε πως όχι: υπάρχουν πολλοί, διαφορετικοί και δυνάμει αλληλοσυγκρουόμενοι τρό¬ποι να προσανατολίσει κανείς τις πράξεις του. Η ελευθερία από ένα σημείο και μετά συγκρούεται με την ασφάλεια, η οικονομική ανάπτυξη με την πολιτική ισότητα και την προστασία του πλανήτη. Οφείλει κανείς να αποφασίσει ανά¬μεσα σε περισσότερες εναλλακτικές, να επιλέξει ή έστω να επιχειρήσει έναν συμβιβασμό. Χρησιμοποιώντας τη με¬ταφορά της πολυθεΐας των αξιών, ο Weber τόνιζε ότι, προκειμένου να τιμήσει κανείς τον Άρη, πρέπει ενίοτε να ασε¬βήσει προς την Αφροδίτη. Με άλλα λόγια, η προσήλωση σε μια αξία ενδέχεται να απαιτεί τη θυσία κάποιας άλλης.
Αυτή η ιδέα μπορεί να αποδειχθεί γόνιμη και στην εξέταση πολλών κοινωνικών, πολιτικών και επιστημονικών όψε¬ων της πρόσφατης πανδημίας. Οι πολεμικές στην εποχή του Covid χαρακτηρίστηκαν από έντονο πάθος και οδήγησαν συχνά στην ασυνεννοησία. Όλοι και όλες τείναμε να θεωρήσουμε παράλογους, ανορθολογικούς ή απλούστατα τρε-λούς όσους διαφωνούσαν μαζί μας σε θεμελιώδη ζητήματα όπως ο εμβολιασμός και τα περιοριστικά μέτρα. Ωστό¬σο, είναι πιθανό πολλές από τις πανδημικές διαφωνίες, οι οποίες δίχασαν πρώην συμμάχους και έφεραν κοντά αν¬θρώπους που μέχρι πρότινος διαφωνούσαν σχεδόν στα πάντα, να οφείλονταν σε σημαντικό βαθμό στην πρόταξη διαφορετικών αξιών. Η ελευθερία της μετακίνησης και της συνάθροισης συγκρουόταν με την (αυτο)προστασία της υγείας, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος προσέκρουε στην αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης προς τα πιο ευάλωτα υποκείμενα.
Φυσικά, η αναγνώριση της πολλαπλότητας, της ποικιλίας και εντέλει της συγκρουσιακότητας των αξιών δεν οδη¬γεί αναγκαστικά σε μια σχετικιστική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία, απλούστατα, «καθένας βλέπει τα πράγ¬ματα διαφορετικά». Συνομιλώντας με το έργο στοχαστών όπως ο Kant, η Arendt, ο Adorno και ο Καστοριάδης, ο συγ¬γραφέας υποστηρίζει ότι χρειαζόμαστε κριτήρια με βάση τα οποία να μπορούμε να ελέγξουμε τόσο τις επιστημο¬νικές όσο και τις ηθικοπολιτικές στάσεις και απόψεις των υποκειμένων, αφήνοντας ταυτόχρονα ανοιχτό έναν χώρο διαβούλευσης, ορθολογικής επιχειρηματολογίας και πολιτικής διαμάχης.