Το κατώφλι της σκιάς

Περιγραφή

Από τον Κηροπλάστη (1582) στα Πάθη (1585), η συνύπαρξη φιλοσοφίας, λογοτεχνίας και ζωγραφικής αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς θεωρητικούς πυρήνες της σκέψης του Τζορντάνο Μπρούνο. (1548-1600). Η σειρά των εφτά έργων που έγραψε στα ιταλικά αρχίζει με μια κωμωδία με πρωταγωνιστή έναν φιλόσοφο-ζωγράφο και κλείνει μ’ έναν διάλογο στον οποίο ένας φιλόσοφος-ζωγράφος φιλοτεχνεί και σχολιάζει εικόνες. Για τον Νολάνο, φιλοσοφώ και ζωγραφίζω σημαίνουν πρωτίστως εκκινώ από μια σκιά και κάνω μια απελπισμένη προσπάθεια να περάσω το κατώφλι της: το αποδεικνύει τόσο ο μύθος του σπηλαίου στον Πλάτωνα και στους νεοπλατωνιστές όσο και ο μύθος των απαρχών της ζωγραφικής, προσφιλής στον Πλίνιο και τον Κουιντιλιανό, τον Αλμπέρτι και τον Βαζάρι.
Το θέμα της σκιάς –θεμελιώδες κατά την Αναγέννηση– χρησιμεύει εδώ ως κατευθυντήρια γραμμή για τη διαυγή και προσεκτική ανάλυση (εμπλουτισμένη με πλούσιο εικονογραφικό σύνολο) των ιταλικών έργων του Μπρούνο.
Καθώς σκιαγραφεί τη γέννηση και την εξέλιξή τους, ο Νούτσιο Όρντινε αποδεικνύει τη βαθιά ενότητα που συνδέει το παρισινό θεατρικό έργο με τους λονδρέζικους διαλόγους. Πρόκειται για έργα τα οποία εντάσσονται σ’ ένα απολύτως συγκεκριμένο, οργανικό πρόγραμμα : στον Κηροπλάστη, που έχει το ρόλο αληθινής ouverture, διαμορφώνονται ήδη τα θέματα που θα αναπτυχθούν στη συνέχεια στα επόμενα έξι mouvements «της νέας φιλοσοφίας ». Ο Μπρούνο ξαναγράφει εν ολίγοις, στο όνομα του απείρου, τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση και τη γνώση, με τη γλώσσα και τη λογοτεχνία. Συνενώνει γη και ουρανό, ύλη και μορφή, θρησκεία και κοσμικό βίο, διάλογο και κωμωδία, σοβαρό και κωμικό είδος. Επιδιώκει να «δείξει» ό,τι οι άλλοι δεν βλέπουν. Και, αν σκεφτούμε την πρωτότυπη ανασημασιοδότηση των μύθων του Ακταίωνα και του Νάρκισσου, το πράττει έχοντας συνειδητοποιήσει απόλυτα ότι κάθε παραβίαση οδηγεί σε μια μεταμόρφωση, γεννά μια νέα συνείδηση του εαυτού μας και του κόσμου που μας περιβάλλει. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι ο ερωτευμένος με τη γνώση φιλόσοφος θα τεκμηριώσει με την ίδια του τη ζωή την αδιάρρηκτη συνύπαρξη γνώσης και βίου, λόγου και σκέψης, βιογραφίας και φιλοσοφίας.
Τολμώντας να αναλάβει την ευθύνη για όλες τις συνέπειες της κοσμολογίας του, προσδίδοντας επιπλέον απρόβλεπτες προεκτάσεις σε εικόνες και μύθους (όπως αυτούς του Ακταίωνα και του Νάρκισσου), ο Μπρούνο αποδείχθηκε βαθιά καινοτόμος· η τόλμη του αυτή επρόκειτο να του κοστίσει τη ζωή. Οδηγήθηκε στην πυρά στη Ρώμη από την Ιερά Εξέταση το 1600.