ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΖΑ Β’

Περιγραφή

“Εγώ βεβαίως θα προετίμων να πιω καλυτέρα δεν ηξεύρω ποίον αηδέστατον φάρμακον παρά να καταδικασθώ εις την ανάγνωσιν του Καθαρτηρίου τον Δάντου, ή των τραγωδιών τον Βύρωνος, ή τινών τραγωδιών τον Σαιξπήρου, ή άλλων άλλα φημιζομένων ποιητών ανούσια έργα. Ο Λαμαρτίνος, ο Ουγώ, ο Μυσσέτ, ο Μόντης, ο Λεοπάρδης, ο Παρίνης, ο Αλφιέρης, ο Μαντζώνης, ο Πράτης όλα όσα έγραψαν είναι άραγε καθαρόν μάλαμα;” έγραφε ο Βαλαωρίτης στον Ροΐδη στις 3 Νοεμβρίου 1877. Και παρακάτω, στο ίδιο γράμμα, συνέχιζε: “Δεν δίδω δυο σελίδας τον Διάκου-μου, μίαν του Αστραπογιάννου-μου, ολίγας στροφάς του “Βάγια”, του “Σαμουήλ”, της “Φυγής του Αλή-πασα”, αντί όλων των ασμάτων της Φροσύνης”.
Οι ιδιωτικές αυτές κρίσεις του ποιητή, οσοδήποτε υπερβολικές ή συζητήσιμες, μας ενισχύουν, ύστερα από έναν αιώνα, ενώ εκκρεμεί το στοιχειώδες αίτημα για μια φιλολογική έκδοση των Απάντων-του, να επιχειρήσουμε μιαν επιλογή μέσα στο λογοτεχνικό-του έργο. Επιλογή χρηστική, καμωμένη βέβαια με φιλολογικήν ευθύνη, αλλά με κριτήρια περισσότερο αισθητικά και υποκειμενικά, παρά γραμματολογικά και “αντικειμενικά”· με σκοπό να ξεχωρίσουμε μέσα από τις αναπόφευκτες σκουριές το “καθαρόν μάλαμα” ή απλώς το ατσάλι, να παραμερίσουμε τα νεανικά ψελλίσματα για να ακουστεί ευκρινέστερα η ώριμη φωνή του ποιητή, να ξεδιαλέξουμε από τα επικαιρικά στιχουργήματά-του το και σήμερα βιώσιμο σώμα της ποίησής-του.
Η επιλογή-μας, λοιπόν, ξεκινάει από την “Νεκρική Ωδή” (1852) και καταλήγει στον Φωτεινό (1879), ακολουθώντας κατά το δυνατόν απόλυτη χρονολογική σειρά μέσα στις δύο βασικές κατηγορίες: ποιητικών και πεζών κειμένων. Στα ποιητικά, αποφύγαμε συστηματικά την παράθεση αυθαίρετων αποσπασμάτων, με δύο εξαιρέσεις (το “Νανάρισμα” και την Κυρά Φροσύνη), στις οποίες όμως και πάλι φροντίσαμε να παρουσιάσουμε ολοκληρωμένες ενότητες.
[…] Αφήσαμε στην αρχική-τους θέση τα σύντομα εισαγωγικά πεζά κείμενα που ο Βαλαωρίτης επρόταξε σε ποιήματα των Μνημοσυνών καθώς και σε μερικά μεταγενέστερα. Αντίθετα, ύστερα από πολλούς δισταγμούς και συζητήσεις, ενισχύσαμε την πενιχρή ενότητα των “Πεζών” με τους προλόγους των Μνημοσυνών, της Κυρά Φροσύνης και του Αθανάση Διάκου, οι οποίοι, μαζί με την Απάντηση στον Δημήτριο Βερναρδάκη, απαρτίζουν ένα είδος Ποιητικής. Τέλος, σε επίμετρο, παραθέσαμε την Επίκριση τον Βερναρδάκη, για να κρίνει μόνος-του ο αναγνώστης την ιστορική πια αυτή διαμάχη.
Το κείμενό-μας βασίστηκε κατ’ αρχήν στις πρώτες δημοσιεύσεις ή εκδόσεις, καθώς και βοηθητικά, όπου ήταν δυνατόν, σε χειρόγραφα του ποιητή, όσα σώζονται στο Αρχείο Βαλαωρίτη. Φυσικά, για όσα κείμενα δημοσιεύτηκαν μετά το 1879, βασιστήκαμε κατά πρώτο λόγο στα σωζόμενα χειρόγραφα. Η ορθογραφία συγχρονίστηκε, η στίξη πλουτίστηκε διακριτικά, η κεφαλαιογράφηση της αρχής των στίχων καταργήθηκε, και στα διαλογικά μέρη του Αθανάση Διάκου και τον Φωτεινού προσθέσαμε τα ονόματα των ομιλητών κατά το πρότυπο της Κυρά Φροσύνης. (Από το Σημείωμα των επιμελητών Γ.Π.Σαββίδη και Ε. Τσαντσάνογλου)