Η έννοια της “γενιάς”

Description

Στην κριτική και την ιστοριογραφία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, καθώς και σε εκείνες της τέχνης, η έννοια της “γενιάς” έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως τόσο για την περιοδολόγησή τους όσο και για τον προσδιορισμό μιας πληθώρας “γενιών” λογοτεχνικών ή καλλιτεχνικών. Εντούτοις, η βασική διεθνής βιβλιογραφία και η θεωρητική συζήτηση σχετικά με την έννοια αυτή αγνοείται σχεδόν ολοσχερώς.

Ως εκ τούτου, θεωρώ πως εκκρεμούν αναπάντητα μια σειρά από θεμελιακά ερωτήματα: Πώς ορίζεται μια λογοτεχνική ή καλλιτεχνική “γενιά”; Πότε και πώς συγκροτείται; Ποια ηλικιακά όρια έχει; Ποιους περιλαμβάνει; Πόσα χρόνια διαρκεί και είναι ενεργή ως “γενιά”; Οι “γενιές” εμφανίζονται σποραδικά ή έχουν κανονική περιοδικότητα; Πώς διαδέχεται η μία “γενιά” την άλλη; Οι “γενιές” γεννιούνται ή γίνονται; Ποια είναι η σχέση της βιολογικής ηλικίας με τη λογοτεχνική ή καλλιτεχνική; Ποιες είναι οι αντιστοιχίες και οι σχέσεις των συνήλικων λογοτεχνικών, καλλιτεχνικών, επιστημονικών, πολιτικών και ευρύτερα κοινωνικών “γενιών” μεταξύ τους; Οι “γενιές” συγκροτούνται και δρουν πραγματικά και συνειδητά στο ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής τους ή είναι επινοήσεις των ιστορικών, που τις κατασκευάζουν εκ των υστέρων; Οι “γενιές” είναι υπαρκτές και δρώσες κοινωνικές οντότητες στο πεδίο της ιστορίας ή είναι “τόποι μνήμης”;
Στην παρούσα μελέτη επιχειρώ μια κριτική επισκόπηση των γενεακών θεωριών και συστημάτων περιοδολόγησης της ιστορίας, της ιστορίας της λογοτεχνίας και της ιστορίας της τέχνης, από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι σήμερα. Παρουσιάζονται αρχικά στην ανέλιξή τους οι σχετικές εμπειρικές αντιλήψεις από τον Βολταίρο και τον Ιμμάνουελ Καντ μέχρι τους Σαρλ Σενιομπός και Βίλχελμ Ντιλτάυ· στη συνέχεια αναλύονται οι διαδοχικές γενεακές θεωρίες και τα συστήματα περιοδολόγησης της ιστορίας της λογοτεχνίας και της ιστορίας της τέχνης που διατυπώθηκαν από τους Φρανσουά Μαντρέ, Ορτέγκα υ Γκασσέτ, Βίλχελμ Πίντερ, Καρλ Μάννχαϊμ, Ερνστ Μπλοχ, Αλμπέρ Τιμπωντέ, Άρνολντ Χάουζερ, Πιερ Μπουρντιέ, Πιερ Νορά κ.ά.

Προσπαθώ, τέλος, να ιστορικοποιήσω τις παραπάνω θεωρίες ως προς την αλληλουχία και τις αποκλίσεις/διαφοροποιήσεις τους, καθώς και τη διαλεκτική τους αντιπαράθεση εντός του εκάστοτε εννοιολογικού τους πλαισίου.