Αρετές και συμφέροντα

Περιγραφή

Από τα μέσα του 17ου μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα διεξάγεται στη Βρετανία μια ηθικοφιλοσοφική συζήτηση κατά την οποία εμφανίζεται μια πρώιμη διατύπωση θεμάτων της νεωτερικής φιλοσοφίας και κατά συνέπεια των ιδεολογικών μορφωμάτων που προέκυψαν από αυτήν του φιλελευθερισμού και του νεοφιλελευθερισμού. Το περιβάλλον της συζήτησης αυτής διαμορφώνεται από: α) την εν γένει πορεία της πολιτικής και κοινωνικής σταθεροποίησης των πρώιμων αστικών σχέσεων, β) την παρακμή των εκκλησιαστικών και θρησκευτικών αυθεντιών και των ηθών της παραδοσιακής κοινότητας, και γ) την κυριαρχία ενός νέου επιστημολογικού “παραδείγματος” βασισμένου στη φυσική επιστήμη του Νεύτωνα και εκφρασμένο στη φιλοσοφία από την προσέγγιση της “νέας οδού των ιδεών”.

Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο η θρυαλλίδα που πυροδοτεί τη βρετανική φιλοσοφική συζήτηση της ηθικής είναι η πρόκληση που εγείρει το έργο του Χομπς. Απέναντι στο “τέρας του Μάλμσμπερι” οικοδομούνται μια σειρά απαντήσεις, στις οποίες συνεκφέρονται στοιχεία της παρεδεδομένης φιλοσοφίας -Πλατωνισμός, Στωικισμός, Σχολαστικισμός- με άλλα “νεωτερικά” -πειραματική και εμπειρική μέθοδος, συναισθηματοκρατική ηθική ψυχολογία, πολιτικός ουμανισμός, ωφελιμισμός. Σε αυτή τη συζήτηση η ατομική ιδιοκτησία αποτελεί τη βάση για τη συζήτηση του υπό διαμόρφωση πρώιμου αστικού πλέγματος κοινωνικών σχέσεων. Οι στοχαστές που συμμετέχουν σε αυτή τη συζήτηση, χαρακτηριστικά κείμενα των οποίων ανθολογούνται στον παρόντα τόμο, με έμμονη μέριμνα συζητούν τη δυνατότητα κοινωνικής συμβίωσης ανάμεσα στα εγωιστικά συμφέροντα. Συμφέροντα που αποτελούνται από εγωιστικές ατομικότητες, οι οποίες χειραφετημένες από την αυτοθυσιαστική, ασκητική ηθική και απενοχοποιημένες πλέον επιδίδονται στον ιδιωτικό τους πλουτισμό. Η συμβατότητα της αρετής με τα ιδιωτικά συμφέροντα αποτελεί τα διακύβευμα όλης αυτής της συζήτησης.

Ο τόμος περιλαμβάνει κείμενα, τα οποία μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά, τα σύντομα βιογραφικά σημειώματα και την εργογραφία του Τόμας Χομπς, του Ραλφ Κάντγουορθ, του Τζον Λοκ, του Σάμιουελ Κλαρκ, του Ρίτσαρντ Κάμπερλαντ, του Άντονι Άσλι Κούπερ, 3ου κόμη του Σάφτσμπερι, του Μπέρναρντ ντε Μάντεβιλ, του Φράνσις Χάτσεσον, του Τζόζεφ Μπάτλερ, του Ντέιβιντ Χιουμ, του Άνταμ Σμιθ, του Άνταμ Φέργκιουσον και του Τόμας Ριντ. Το εκτενές επίμετρο του επιμελητή συμπληρώνει τον τόμο, συμβάλλει στην κατανόηση της συζήτησης και αναδεικνύει την επικαιρότητά της.

Περιέχονται τα κείμενα:
– Τόμας Χομπς (βιογραφικά – εργογραφία), “Στοιχεία δικαίου: Η ανθρώπινη φύση”
– Ραλφ Κάντγουορθ (βιογραφικά – εργογραφία), “Πραγματεία περί της αιώνιας και αμετάβλητης ηθικότητας”
– Τζον Λοκ (βιογραφικά – εργογραφία), “Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση. Η λογικότητα του Χριστιανισμού”
– Σάμιουελ Κλαρκ (βιογραφικά – εργογραφία), “Λόγος περί των αμετάβλητων υποχρεώσεων της φυσικής θρησκείας”
– Ρίτσαρντ Κάμπερλαντ (βιογραφικά – εργογραφία), “Πραγματεία περί των νόμων της φύσης”
– Κόμης του Σάφτσμπερι (βιογραφικά – εργογραφία), “Έρευνα σχετικά με την αρετή ή αξιομισθία”
– Μπέρναρντ ντε Μάντεβιλ (βιογραφικά – εργογραφία), “Ο μύθος των μελισσών ή ιδιωτικά ελαττώματα, δημόσια οφέλη”
– Φράνσις Χάτσεσον (βιογραφικά – εργογραφία), “Έρευνα περί της απαρχής των ιδεών του κάλλους και της αρετής”
– Τζόζεφ Μπάτλερ (βιογραφικά – εργογραφία), “Δεκαπέντε κηρύγματα”
– Ντέιβιντ Χιουμ (βιογραφικά – εργογραφία), “Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση. Έρευνα σχετικά με τις αρχές της ηθικής”
– Άνταμ Σμιθ (βιογραφικά – εργογραφία), “Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων”
– Άνταμ Φέργκιουσον (βιογραφικά – εργογραφία), “Αρχές της ηθικής και πολιτικής επιστήμης. Δοκίμιο για την ιστορία της αστικής κοινωνίας”
– Τόμας Ριντ (βιογραφικά – εργογραφία), “Δοκίμια περί των πρακτικών δυνάμεων του ανθρώπου”

Επίμετρο: “Αρετές και συμφέροντα: Η επαγγελία μιας παράδοξης συγκατοίκησης ή η ηθική κρίση της πρώιμης νεωτερικότητας”

Εισαγωγή

Μέρος 1
Η σταθεροποίηση του εμπειριοκρατικού παραδείγματος της νέας οδού των ιδεών
1. Η πολιτεία ως συμβολαιακός συνεταιρισμός και τη ήθος της επιβίωσης: Η οροθέτηση της συζήτησης από τον Τόμας Χομπς
2. Η πλατωνικού τύπου απάντηση στη “νέα οδό των ιδεών”: Ο Πλατωνισμός του Κέμπριτζ
3. Το επιχείρημα του θεολογικού ωφελιμισμού κατά του Χομπς
4. Το επιστημολογικό πρόγραμμα του Λοκ και η μετέωρη επαγγελία της “ηθικής επιστήμης”
5. Εξωτερική κριτική του εμπειριοκρατικού παραδείγματος: Ο ηθικός ορθολογισμός του Κλαρκ

Μέρος ΙΙ
Από την ηθική ως νόμο στην ηθικότητα ως αίσθηση. Η σύνθεση του ηθικο-αισθητικού συναισθηματοκρατικού παραδείγματος
1. Η επανασύνδεση της αρετής με το κάλλος: Το “ωραίο σύστημα” του λόρδου Σάφτσμπερι
2. Από την αρετή των αρίστων στην αριστεία της οικονομικής αποτελεσματικότητας: Η ευημερία των ανθρώπων και η “ηθική” των μελισσών
3. Μια πρώτη σύνθεση του συναισθηματοκρατικού παραδείγματος: Η “ηθική αίσθηση” και η “φυσική ευμένεια” ως θεμέλιο των αρετών: Φράνσις Χάτσεσον
4. Η συντεταγμένη αρμονία των συναισθημάτων: Η σχετικοποίηση της ευμένειας και η αρχή της συνείδησης: Τζόσεφ Μπάτλερ

Μέρος ΙΙΙ
Η σταθεροποίηση της συναισθηματοκρατίας στο “παράδειγμα” της συμπάθειας
1. α. Ντέιβιντ Χιουμ: “Ριζοσπαστικοποίηση και εκκοσμίκευση της συναισθηματοκρατικής προσέγγισης της ηθικής”
1. β. Ντέιβιντ Χιουμ: “Μεταφυσικός σκεπτικισμός και υπονόμευση του “τελολογικού επιχειρήματος””
1.γ. Ηθική επιδοκιμασία: Η συμπάθεια προς το ωραίο και το ωφέλιμο
1.δ. Η χρησιμότητα των “τεχνητών” αρετών: H “απομάγευση” της δικαιοσύνης
2.α. Διόρθωση και ολοκλήρωση του “παραδείγματος” της συμπάθειας: Άνταμ Σμιθ
2.β. Ο ιδεώδης παρατηρητής ως ηθική κοινότητα

Μέρος IV
Ενστάσεις κατά του συναισθηματοκρατικού παραδείγματος στο πλαίσιο του Σκοτικού Διαφωτισμού
1. Άνταμ Φέργκιουσον, ” Οι μοντέρνες όψεις της ηθικής διαφθοράς και η επικαιρότητα της κλασικής πολιτικής αρετολογίας”
2. Τόμας Ριντ, “Κριτική της εμπειρικής συναισθηματοκρατίας και φιλοσοφία της κοινονοημοσύνης”