Περί της ελευθερίας της σκέψης σε ένα ελεύθερο κράτος

Description

“Μακάρι να τον φάει η ψώρα! Ποιος είναι λοιπόν; Είναι ο Benedictus (ευλογημένος) Σπινόζα, που μάλλον θα του άξιζε να ονομάζεται Maledictus (καταραμένος), γιατί δεν γεννήθηκε στη γη άνθρωπος πιο καταραμένος απ’αυτόν. […] Στην αρχή υπήρξε Εβραίος, αλλά τον έδιωξαν από τη Συναγωγή, εξαιτίας των τερατωδών απόψεων που διατύπωνε εναντίον του ιουδαϊσμού, και προσχώρησε τελικά στον χριστιανισμό, δεν ξέρω με τί λογής πονηριές”.

Το 1670 ο Σπινόζα δημοσίευσε ανώνυμα, στη λατινική γλώσσα, τη “Θεολογικοπολιτική πραγματεία” (“Tractatus Theologico-politicus”) για να υπερασπιστεί την ελευθερία της σκέψης. Η ανωνυμία ήταν απαραίτητη λόγω του δηλητηριασμένου κλίματος που επικρατούσε τότε στο Άμστερνταμ. Δώδεκα χρόνια νωρίτερα οι δημοτικές αρχές, υπό την πίεση τόσο της Συναγωγής όσο και του καλβινιστικού ναού, του είχαν απαγορεύσει τη διαμονή στην πόλη αλλά και το δικαίωμα να δημοσιεύει κείμενα, κατηγορώντας τον ότι οι φιλοσοφικές του θέσεις ήταν ασύμβατες με τη θρησκευτική ορθοδοξία. Το 1656 η εβραϊκή κοινότητα τον είχε αποβάλει από τους κόλπους της και τον ίδιο χρόνο είχε εκδηλωθεί δολοφονική απόπειρα εναντίον του. Έκτοτε ζούσε σε διάφορες πολίχνες των Ενωμένων Επαρχιών. Μετά την έκδοση του “Tractatus” εγκαταστάθηκε στη Χάγη, όπου και πέθανε.

Το έργο γνώρισε αξιοσημείωτη επιτυχία και πυροδότησε παθιασμένες συζητήσεις σε όλη την Ευρώπη. Ο “αθεϊσμός” του καταρχάς συνιστούσε σκάνδαλο. Κι ωστόσο ο Σπινόζα δεν δήλωνε παρά την αφοσίωσή του στην ανοχή και στη δημοκρατία – με εκπληκτικά ζωηρό πνεύμα.

Ο “Πρόλογος” στη Θεολογικοπολιτική πραγματεία περιλαμβάνει την κριτική στις δεισιδαιμονικές εκφάνσεις της θρησκείας. Το Κεφάλαιο 20 είναι αφιερωμένο στην ελευθερία της σκέψης σε ένα ελεύθερο κράτος και στο πώς η θρησκεία μπορεί να διαδραματίσει έναν ρόλο που συνάδει με μια κοινωνία βασισμένη στον αλτρουισμό.

Η έκδοση συνοδεύεται από εκτενή εισαγωγή του Γεράσιμου Βώκου, Εργοβιογραφία και Βιβλιογραφία.